Πως προήλθαν οι συστημικές ιδέες από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο;
Τι συζητούσαν εκεί στα συνέδρια Macy;
Πως διασταυρώνονται οι ιδέες της συστημικής με τις ψυχαναλυτικές θεωρίες;
Πως συνδέονται με τα new age κινήματα των 60s;
Ποια η σχέση της κυβερνητικής με την ρομποτική, την ανάπτυξη των Η/Υ, την τεχνητή νοημοσύνη;
Πως αναδύθηκαν οι έννοιες της αυτοποίησης, της αναστοχαστικότητας, των ριζωμάτων;
Πως η έννοια της εξουσίας τέμνει το συστημικό προσανατολισμό;
Πως εφαρμόστηκαν οι συστημικές ιδέες στα σοσιαλιστικά πειράματα του 20ου αιώνα;
Πως συνδέονται με τις έννοιες των δικτύων, των ριζωμάτων, της σχεσιακότητας;
Αν σας ενδιαφέρει η ιστορική περιπέτεια της συστημικής/οικογενειακής θεωρίας, αν θεωρείτε ότι αξίζει τον κόπο να αναζητήσετε απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα, μπορεί να σας ενδιαφέρει και το νέο σεμινάριο 10 online συναντήσεων που προτείνουμε με το δίκτυο οικογενειακών συστημικών θεραπευτών.
Για περισσότερες πληροφορίες ως προς το περιεχόμενο, τη διάρθρωση, τις απαιτήσεις και το κόστος, μπορείτε να δείτε τη σχετική σελίδα.
Το διδακτορικό μου, που ολοκληρώθηκε το μακρινό 2014, ξεκίνησε από το κεντρικό ερώτημα: ποιες είναι οι εργασιακές εμπειρίες της β’ γενιάς μεταναστ(ρι)ών στην Ελλάδα, δηλαδή των παιδιών των μεταναστών που μεγάλωσαν στην Ελλάδα. Μέσα στη διαπραγμάτευση της καθολικής επισφάλειας για τους νέους εργαζομένους, αυτό το κομμάτι, η εστίαση στη β’ γενιά, έμεινε λίγο απ’έξω. Φυσικά, οι συνθήκες λίγο έχουν βελτιωθεί, και μάλλον η 10ετής κρίση έφερε μεγάλη κοινωνική και γεωγραφική κινητικότητα. Οι ανθρώπινες επιθυμίες και η προσπάθεια δύσκολα μπορούν να αποτυπωθούν στην ακαδημαϊκή έρευνα, και μάλλον όταν αυτό γίνεται, παρουσιάζονται στατικές, σαν φωτογραφίες, ενώ είναι μάλλον ευέλικτες, πτητικές, νομαδικές. Αυτή είναι και η ανθεκτικότητά τους
Σκέφτηκα λοιπόν, να αναρτήσω εδώ δυο (σχετικά πρόχειρα) κείμενα που είχα γράψει για τα θέματα της β’ γενιάς, μήπως και αποκτήσει περισσότερη ορατότητα πάλι το θέμα. Συν ένα ένα κείμενο, που δημοσιεύτηκε στην Ουτοπία.
Το 1ο κείμενο, πιο πρόσφατο, κάνει μια γενική επισκόπηση για την έρευνα για τη β’ γενιά, και τη συνδέει με τις υπηρεσίες συμβουλευτικής και την πολυπολιτισμική προοπτική:
JOANNA MONCRIEFF, O Μύθος της Χημικής Ίασης. Μια κριτική της ψυχιατρικής φαρμακοθεραπείας. εκδόσεις Oposito/Δίκτυο Ακούγοντας Φωνές, σελ. 475.
Μετάφραση: Ηλίας Γιαννόπουλος
Επιμέλεια: Λυκούργος Καρατζαφέρης.
Στις 3 Φλεβάρη 2020, ο ειδικευόμενος ψυχίατρος στη Σκωτία Dr. Evgeny Legedin έκανε ένα tweet όπου ισχυρίστηκε ότι έλαβε την απάντηση «μας έχουν συστήσει να μην αγοράζουμε βιβλία της Moncrieff», όταν τον Δεκέμβρη 2018, ζήτησε ένα αντίτυπο του εν λόγω βιβλίου από τη βιβλιοθήκη του Royal College of Psychiatrists. Το tweet του ξεσήκωσε μια μικρή αναστάτωση και προκάλεσε πολλά retweet και ακόμη περισσότερα «Μου αρέσει». Η αναζήτηση για τη διασταύρωση αυτού του ισχυρισμού έδειξε ότι ο ηλεκτρονικός κατάλογος της βιβλιοθήκης περιλαμβάνει μόνο ένα τεκμήριο, με εγγραφή στις 10 Φλεβάρη 2020, μια βδομάδα σχεδόν μετά την ανάρτηση1. Οι απόψεις λοιπόν της ψυχιάτρου Joanna Moncrieff, Καθηγήτριας Κριτικής και Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο University College London, μάλλον δεν χαίρουν ιδιαίτερης αποδοχής από τον επίσημο κλάδο της ψυχιατρικής. Η ίδια αποτελεί ιδρυτικό μέλος του Δικτύου Κριτικής Ψυχιατρικής καθώς και συνοδοιπόρος πολλών δικτυώσεων (όπως το Παγκόσμιο Δίκτυο των Ανθρώπων που Ακούνε Φωνές ή/και η Βρετανική Ψυχολογική Εταιρεία) και πρωτοβουλιών που ασκούν κριτική στην κυρίαρχη ψυχιατρική αντιπροτείνοντας κριτικά ρεαλιστικές εναλλακτικές για την ανάρρωση από τον ψυχικό πόνο. Το συνολικό έργο της, όπως και το αναφερόμενο βιβλίο της, συναρθρώνει την αμφισβήτηση της βιολογικά προσανατολισμένης ψυχιατρικής, όχι μόνο με πολιτικό πρόσημο, αλλά και με επιστημονικά τεκμηριωμένες προτάσεις.
Το βιβλίο αυτό εμφανίζεται επίκαιρα στο ελληνικό βιβλιοτοπίο, παρέχοντας θεωρητικά και (αντι)ψυχοφαρμακολογικά εργαλεία στη δημόσια παρέμβαση και το λόγο οργανώσεων όπως το ελληνικό Δίκτυο «Ακούγοντας Φωνές», η Πρωτοβουλία για ένα Πολύμορφο Κίνημα στην Ψυχική Υγεία, το Παρατηρητήριο για τα Δικαιώματα στον χώρο της Ψυχικής Υγείας (από τις ομάδες των οποίων εξάλλου προέρχονται οι συντελεστές της ελληνικής απόδοσης). Πιο συγκεκριμένα, τα δυο κύρια ωφελήματα που προσφέρει το βιβλίο για την αμφισβήτηση της κυρίαρχης ψυ-επιστήμης, είναι ένας επικαιροποιημένος αντι-κατάλογος των ψυχιατρικών φαρμάκων, ως δραστικές ουσίες συνδεδεμένες με συγκεκριμένες διαγνώσεις, παράλληλα με τη συστηματική και τεκμηριωμένη από επιστημονικές μελέτες «αποδόμηση» του συλλογικού μύθου της χημικής ίασης, δηλαδή «του μύθου ότι τα ψυχιατρικά φάρμακα δρουν επιδιορθώνοντας τη βιολογική βάση των ψυχιατρικών συμπτωμάτων ή ασθενειών» (σελ. 387).
Ως ένα αντι-εγχειρίδιο ψυχοφαρμακολογίας, το βιβλίο διατρέχεται από μια αντιστροφή της οπτικής, από ένα νοσοκεντρικό μοντέλο σε ένα φαρμακοκεντρικό μοντέλο, που επιδιώκει την αντιμετώπιση του ψυχικού πόνου και την προαγωγή της ανάρρωσης με σεβασμό στα δικαιώματα των «ασθενών». Αυτό είναι το πρόταγμα του βιβλίου, το οποίο αναπτύσσεται στα πρώτα δυο κεφάλαια. Το νοσοκεντρικό μοντέλο, η τρέχουσα κυρίαρχη άποψη για τη δράση των ψυχιατρικών φαρμάκων, αφορά την ιδέα ότι, «δρώντας πάνω στους μηχανισμούς της ασθένειας, τα φάρμακα κινούν τον ανθρώπινο οργανισμό από μια ανώμαλη κατάσταση της φυσιολογίας του προς μια πιο ομαλή» (σελ. 44). Απεναντίας, το φαρμακοκεντρικό μοντέλο ισχυρίζεται ότι τα ψυχιατρικά φάρμακα είναι ψυχοδραστικά, δηλαδή «καθαυτά δημιουργούν αφύσικες σωματικές καταστάσεις» (σελ. 44), οι οποίες πάντα υπόκεινται σε αποκλίσεις ανάλογα με το άτομο. Η Moncrieff τονίζει ότι τα φάρμακα παρεμβαίνουν στη φυσιολογική βιολογική λειτουργία, οπότε το σώμα, φυσιολογικά, θα προσπαθεί να αντισταθμίσει τις επιδράσεις τους, ενδεχόμενα και με επιβλαβείς συνέπειες. Μετά την παρουσίαση αυτής της αναγκαίας μετακίνησης, στα επόμενα δυο κεφάλαια η συγγραφέας ανιχνεύει πως εγκαθιδρύθηκε ο μύθος της χημικής ίασης στην ιστορία της ψυχιατρικής και της φαρμακευτικής: εξιστορεί με πλούσια βιβλιογραφία πως από τις σωματικές θεραπείες η ψυχιατρική πέρασε στη χρήση των νέων φαρμάκων, λόγω της πολιτικο-οικονομικής πίεσης των ομάδων συμφερόντων της φαρμακοβιομηχανίας στις δεκαετίες του 1950 και 1960.
Σε αυτό το σημείο, να σημειώσω ότι τα κεφάλαια 5-12, ως αντι-εγχειρίδιο ψυχοφαρμακολογίας, είναι διαρρυθμισμένα διαλεκτικά, σε ζεύγη θέσης και αντίθεσης: πρώτα η νοσοκεντρική εισαγωγή για τη χρήση των φαρμάκων στις μεγάλες διαγνωστικές κατηγορίες (ψυχώσεις – αντιψυχωσικά/νευροληπτικά, κατάθλιψη – αντικαταθλιπτικά, διπολική διαταραχή – λίθιο/σταθεροποιητές διάθεσης), η οποία έπεται από μια «πραγματική» τεκμηρίωση της αποτελεσματικότητας και δράσης τους, κατά την φαρμακοκεντρική οπτική. Το μέρος αυτό ακολουθείται από ένα επιπλέον κεφάλαιο (ειδικά για την ελληνική έκδοση), το οποίο εξετάζει κριτικά τη βιβλιογραφία για τη χρήση διεγερτικών στη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα των παιδιών και ενηλίκων. Στα τελευταία τρία κεφάλαια, η συγγραφέας συνθέτει το πολιτικό/ψυχιατρικό πρόταγμα του βιβλίου, εκθέτοντας τις πρακτικές της «δημοκρατικής φαρμακοθεραπείας», απέναντι στην επήρεια της ιδεολογίας της χημικής ίασης. Η δημοκρατική φαρμακοθεραπεία ενέχει την «επιμεριζόμενη λήψη αποφάσεων», κατά την οποία οι ψυχίατροι θα δρουν περισσότερο συνεργατικά ως σύμβουλοι φαρμάκων, ενημερώνοντας ισότιμα για τις δυνητικά ωφέλιμες ή/και επιζήμιες επιδράσεις των φαρμάκων, με καθοριστικό κριτήριο απόφασης την ίδια την εμπειρία των ανθρώπων.
Συνολικά, οι συντελεστές της έκδοσης έχουν κάνει μια αψεγάδιαστη δουλειά στη γλωσσική απόδοση, την επιστημονική, αισθητική και φιλολογική επιμέλεια, αλλά και την τυπογραφία, τη βιβλιογραφία και το ευρετήριο. Η ελληνική έκδοση έχει μάλιστα επικαιροποιηθεί επιστημονικά, δέκα χρόνια κατόπιν της πρωτότυπης. Το βιβλίο όχι μόνο μπορεί να αποτελέσει ένα εργαλείο για τους επαγγελματίες της ψυχικής υγείας, αλλά, όπως δηλώνει ο Pete Sanders στο οπισθόφυλλο, θα άξιζε να γίνει βασικό ανάγνωσμα σε όλα τα εκπαιδευτικά προγράμματα συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας. Γιατί όχι και στις ειδικεύσεις ψυχιατρικής;
1Για την ανάρτησή του, δείτε εδώ: shorturl.at/gmpDF· καθώς και για την ακόλουθη διαμάχη, εδώ: shorturl.at/nyGKZ. Για το τεκμήριο στη βιβλιοθήκη του Royal College of Psychiatrists: shorturl.at/ejlm7.
Συνέντευξη στον Stefano Montefiori, στο ένθετο “La Lettura”, στην Corriere della Sera (29-03-2020) Μετάφραση από το πρωτότυπο στα ιταλικά: Μαρία Σκόκου
Η βουλγαρικής καταγωγής Γαλλίδα ψυχαναλύτρια και φιλόσοφος Julia Kristeva, προσδιορίζεται ως Ευρωπαία, ακόμη και αν βλέπει την Ευρώπη να αποτυγχάνει σε όλα και πάνω απ’ όλα στον τομέα της υγείας. Το να γίνεται κάτι viral -εξηγεί- από μεταφορά, πήρε σάρκα στις ζωές μας. Και όμως υπάρχουν τρία μαθήματα να δρέψουμε: ότι η τεχνολογία μόνο άμβλυνε μια ριζική υπαρξιακή μοναξιά· ότι πρέπει να επανακτήσουμε την αίσθηση του ορίου και ότι έχουμε απωθήσει τη θνητότητά μας. Αλλά και ότι μπορούμε να ξαναρχίσουμε, η ευαλωτότητα θα μας κάνει όλους πιο δυνατούς και ανθεκτικούς.
“Εμείς μείναμε στο Παρίσι, αλλά πολλοί από τη γειτονιά μας έφυγαν για να περάσουν τις ημέρες του εγκλεισμού αλλού. Επομένως, το απόγευμα στις 8, όταν από τα μπαλκόνια ακουγόταν το χειροκρότημα για τους γιατρούς και τις νοσοκόμες, εγώ και ο σύζυγός μου (ο φιλόσοφος Philippe Sollers) χρησιμοποιούσαμε ακόμα και κατσαρόλες για να κάνουμε περισσότερο θόρυβο”, αφηγείται από το τηλέφωνο η Julia Kristeva, η μεγάλη Ευρωπαία διανοούμενη (βουλγαρικής καταγωγής, πολιτογραφημένη Γαλλίδα, όπως αυτοπροσδιορίζεται), η οποία πρόσφατα δημοσίευσε ένα δοκίμιο πάνω στον Ντοστογιέφσκυ και στο “La Lettura” αποπειράται να στοχαστεί για το άτομο και την κοινωνία στον καιρό της επιδημίας. Μαζί με τα ξεσπάσματα αλληλεγγύης και τις στιγμές της ομοψυχίας στα μπαλκόνια, ο εγκλεισμός αρχίζει να προκαλεί και ζήλεια και θυμό. Υπάρχει έχθρα γι’ αυτούς που κατάφεραν να φτάσουν στα εξοχικά τους ή γι’ αυτόν που υποψιάζονται ότι κάνει παραπάνω jogging. Ο κορωνοϊός κινδυνεύει να υπονομεύσει τις κοινωνικές σχέσεις; Είναι παράξενο το πώς η λέξη “viral” είχε ήδη χρησιμοποιηθεί τόσο πολύ, εδώ και καιρό. Οι viral αντιδράσεις ανήκαν ήδη στην υπερ-συνδεδεμένη πολιτική και οικονομική επικαιρότητά μας. Ό,τι εξελίσσεται με μετάδοση και πτώση, μετά από μια λαμπερή έναρξη συνδεδεμένη με την ευχαρίστηση, φτάνει σε μια θανατηφόρο έκρηξη. Το να γίνεται κάτι viral είναι μέρος του περιβάλλοντος μας, όπως για παράδειγμα στα social media, τα οποία εκθειάζουν για να κακομεταχειριστούν και να καταστρέψουν στη συνέχεια. Στις συμπεριφορές που ανέφερες υπάρχει κάτι viral. Αλλά το έχουμε δει και νωρίτερα στα κίτρινα γιλέκα για παράδειγμα, ένα κίνημα που επαναστατεί αλλά μετά καταστρέφει, τα μαύρα μπλοκ που λεηλατούσαν τους δρόμους του Παρισιού. Η επιτάχυνση του πολιτισμού μας έφτασε σε ένα στάδιο viral και σήμερα αυτή η μεταφορά, μας συγκλονίζει και μπαίνει στην πραγματικότητα, γιατί είναι μια απειλή εξωτερική, αλλά και εσωτερική. Ίσως δεν έχουμε ακόμη αρκετές ανοσοποιητικές άμυνες και επομένως ο κίνδυνος βρίσκεται και μέσα μας. Κάποιοι έχουν τον ιό ίσως χωρίς να το γνωρίζουν καν, αλλά θα επιβιώσουν, ενώ άλλοι θα πεθάνουν. Αυτό μας επιτρέπει να θέσουμε ερωτήματα για τον κόσμο στον οποίο ζούμε, τις αποτυχίες του και γι’ αυτό που δεν καταφέρνουμε να σκεφτούμε. Ξεκινώντας από την Ευρώπη. Πώς κρίνετε την παρουσία της Ευρώπης σε αυτή τη φάση; Είμαι Ευρωπαία, στο βιβλίο μου πάνω στον Ντοστογιέφσκι το οποίο μόλις εξέδωσα, αναζητώ την ευρωπαϊκή και σύγχρονη όψη. Βλέπω την Ευρώπη παντού και θέλω να τη διατηρήσω, ακόμη και αν αντιμετωπίζει πολλές δυσκολίες και βρίσκεται σε μια στιγμή χάους. Αλλά ο ιός έδειξε ότι αυτή η Ευρώπη όχι μόνο είναι μια αγορά, που στερείται πολιτικής και μηχανισμών άμυνας, ανίκανη να επαναξιολογήσει τον σπουδαίο κοινό πολιτισμό μας, αλλά αυτή η Ευρώπη δείχνει μια υγειονομική ανικανότητα απόλυτα φρικτή. Η αναγκαιότητα ιατρικών μέσων έχει σοβαρά υποτιμηθεί στην Ιταλία ή στη Γαλλία και μου φαίνεται μια άρνηση να σκεφτεί κανείς την ευθραυστότητα του ανθρώπινου είδους. Και αυτό μπορεί να μας φέρει πάλι στο επίπεδο των ατομικών συμπεριφορών. Από τη μεταφορά του να γίνεται κάτι viral, περνάμε σε μια πραγματικότητα του viral, σε αυτό που η επιδημία αποκαλύπτει για το άτομο, για τον σημερινό παγκοσμιοποιημένο άνθρωπο. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του παγκοσμιοποιημένου ανθρώπου; Διακρίνω τρία από αυτά. Mοναξιά, έλλειψη ανοχής στα όρια, απώθηση της θνητότητας. Πώς αποκαλύπτεται η μοναξιά; Είμαι εντυπωσιασμένη με τη σημερινή ανικανότητα να είμαστε μόνοι. Όλη αυτή η έξαψη υπερ-σύνδεσης μας κάνει να βιώνουμε μια απομόνωση μπροστά στις οθόνες μας, που δεν καταργεί τη μοναξιά, αλλά την έχει εγκλείσει στα social media, την έχει συμπιέσει σε μηνύματα και δεδομένα. Άτομα ήδη συντετριμμένα από τη μοναξιά, σήμερα αποκαλύπτονται μόνα, επειδή έχουν λέξεις, σήματα, εικόνες, αλλά έχασαν τη σάρκα των λέξεων, την αίσθηση, το μοίρασμα, την τρυφερότητα, το καθήκον απέναντι στον άλλο, το νοιάξιμο για τον άλλο. Δώσαμε τη σάρκα των λέξεων ως τροφή στον ιό και την αρρώστια, αλλά ήμασταν ήδη ορφανοί από αυτή την ανθρώπινη διάσταση, που είναι το πάθος που μοιράζεται με τους άλλους. Η καραντίνα επομένως αναδεικνύει μια κατάσταση η οποία ήταν ήδη παρούσα; Ναι. Ξαφνικά, συνειδητοποιήσαμε ότι είμαστε μόνοι και ότι δεν ήμασταν συνδεδεμένοι με την πυρηνική μας συνείδηση. Είμαστε σκλάβοι στις οθόνες, οι οποίες δεν κατήργησαν καθόλου τη μοναξιά, απλώς την αφομοίωσαν. Να, η αγωνία και ο θυμός αυτών των ημερών. Είστε ψυχαναλύτρια. Συνεχίζετε τις συνεδρίες αυτές τις ημέρες; Ναι, και τώρα θα ευλογήσω τα γένια μου, όπως λέει η παροιμία, αλλά φοβόμουν ότι οι ασθενείς δεν θα θέλουν να συνεχίσουν και όμως όχι, το αντίθετο. Στις συνεδρίες μας του τηλεφωνικού περιορισμού, όπως τις ονομάζω, ακόμη και χωρίς τη φυσική παρουσία της αναλύτριας, καλούμε ο ένας τον άλλο, αφήνουμε το τηλέφωνο ανοιχτό, ξαπλώνουμε και μένουμε στη συνεδρία, και εκεί έρχονται στιγμές αρχαϊκής κατάρρευσης: αναδύονται εκ νέου ο καρκίνος της μητέρας κάποιου, μια παιδική εγκατάλειψη που έχει κάνει κάποιον να υποφέρει, οι δυσκολίες μιας κόρης. Πράγματα για τα οποία πριν δεν καταφέρναμε να μιλήσουμε, τώρα αντιμετωπίζονται με δέσμευση, σαν ο κίνδυνος να μας έσπρωξε να αποβάλλουμε τον πιο βαθύ μας πόνο. Αυτές τις μέρες μέσω του τηλεφώνου καταφέρνουμε να αγγίξουμε κάτι “πυρηνικό”: κάποιες άμυνες πέφτουν, αποκαλυπτόμαστε με μια καινούρια ειλικρίνεια. Γιατί συμβαίνει αυτό ακριβώς τώρα; Γιατί η επιδημία μας αναγκάζει να έρθουμε αντιμέτωποι πέρα από τη μοναξιά και με τα άλλα δύο ζητήματα που ανέφερα προηγουμένως, δηλαδή με τα όρια και τη θνητότητα. Η παρούσα κατάσταση μας κάνει να κατανοήσουμε ότι η ζωή είναι μια διαρκής επιβίωση, γιατί υπάρχουν όρια, υποχρεώσεις, ευαλωτότητα, μια διάσταση που στις θρησκείες ήταν αρκετά παρούσα και που ο σύγχρονος ουμανισμός τείνει να ακυρώνει. Έτσι τείνουμε κι εμείς να διώχνουμε το ερώτημα της θνητότητας, το πιο μεγάλο όριο και μέρος της φύσης και της ζωής. Η απώθηση της θνητότητας είναι ένα πρόσφατο φαινόμενο; Από την Αναγέννηση θεωρήσαμε τη θνητότητα ως παράμετρο της θρησκείας. Είναι κάτι που το αναλαμβάνουν οι ιερείς. Το βρίσκουμε στους φιλοσόφους, στον Χέγκελ, στον Χάιντεγκερ, αλλά η θνητότητα απουσιάζει από τον κοινό, δημοφιλή, μιντιακό λόγο. Προτιμά να την ξεχνά. Ασχολούμαστε τους ηλικιωμένους, σύμφωνοι, αλλά δεν ερχόμαστε αντιμέτωποι με το γεγονός ότι ο θάνατος βρίσκεται εντός μας, στην απόπτωση, που είναι η διαρκής διαδικασία θανάτου και αναγέννησης των κυττάρων, ακόμη και αυτή τη στιγμή ενόσω σας μιλώ. Ο νέος ιός μας θέτει μπροστά στο γεγονός ότι η θνητότητα αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της πορείας της ζωής. Η τέχνη και η λογοτεχνία, σκέφτομαι τον Προυστ και τον Μπατάιγ, ασχολήθηκαν με αυτά τα θέματα: η ίδια η πράξη της συγγραφής είναι μια αναμέτρηση με τον θάνατο, αλλά η πιο διαδεδομένη, μιντιακή, θεαματική στάση απέναντι στον άνθρωπο, συνήθως αποφεύγει αυτή τη διάσταση. Πιστεύετε ότι η επιδημία θα αλλάξει τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα; Θα μπορούσε να επηρεάσει τις οικογενειακές μας σχέσεις, ανάμεσα σε γονείς και παιδιά, να μας ωθήσει να ξανασκεφτούμε τον καταναλωτισμό, την εμμονή με τα ταξίδια, αυτόν τον πολιτικό πυρετό, που εμπνέει σλόγκαν όπως “Δούλεψε περισσότερο για να κερδίσεις περισσότερο”, την ανταγωνιστικότητα, η οποία εμφανίζεται ως λάμψη. Δεν προτείνω μια λατρεία της μελαγχολίας, αλλά να σκεφτούμε τη ζωή ως σύνολο, αρχής γενομένης με την ευαλωτότητα όλων μας απέναντι στην ευχαρίστηση και τη σεξουαλικότητα. Τι εννοείτε με το να αποφευχθεί η τάση της μελαγχολίας; Δεν λέω να μείνουμε εγκλωβισμένοι στην περατότητα και τα όρια, αλλά μόνο να τα κρατήσουμε παρόντα, να αναλογιστούμε τη θνητότητα ως μέρος της ζωής. Σε κάθε θρησκεία υπάρχει το στοιχείο της κάθαρσης, πρέπει να πλυθεί κανείς, δεν πρέπει να ακουμπήσει εκείνο ή τα άλλο, υπάρχουν απαγορεύσεις. Είναι προλήψεις, γίνονται ψυχαναγκαστικές τάσεις, όμως μπορούμε να λάβουμε υπ’ όψιν μας αυτή την παράδοση, να την κριτικάρουμε, αλλά να κρατήσουμε την έννοια της προφύλαξης, της έγνοιας για τους άλλους και τις αδυναμίες τους, την επίγνωση του τέλους της ζωής. Μπορούμε να γίνουμε πιο συνετοί, ίσως πιο στοργικοί και με αυτή την έννοια και πιο δυνατοί, ανθεκτικοί. Η ζωή είναι διαρκής επιβίωση. Είμαστε όλοι επιζήσαντες, ας το θυμηθούμε. Είναι ένα ζήτημα στάσης, προσωπικής ηθικής. Εν τέλει είστε αισιόδοξη; Θα έλεγα δραστήρια απαισιόδοξη. Νιώθω ότι έχω δει τρεις πολέμους, ήμουν νεογέννητη κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, μετά ήταν ο Ψυχρός Πόλεμος και η εξορία μου, παρ’ όλη τη φωτεινή έκβασή της, τώρα ο πόλεμος του ιού. Ίσως γι’ αυτό προετοιμάστηκα να μιλήσω για επιβίωση. Είμαστε έτοιμοι για μια καινούρια τέχνη του ζην, που δεν θα έχει τίποτα τραγικό, αλλά θα είναι πλήρης και απαιτητική.
Στο καινούριο περιοδικό Mi$fit, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Oposito, δημοσιεύτηκε άρθρο μου για τη συν-αισθηματική διεπαφή ανάμεσα στην ερευνητική πρακτική και τα συν-αισθήματα που διακινούνται στο προσφυγικό καθεστώς.
Περιέχεται στο τ.1 του περιοδικού, με γενικό τίτλο “Προσφυγες, Camps και ΜΚΟ”. Συμμετέχουν με κείμενα οι Νίκος Μυλωνάς / Στάθης Παπασταθόπουλος / Δημήτρης Παρσάνογλου / Gregory Bistoen / Άρτεμις Χριστινάκη / Μιχάλης Μεντίνης / Αφροδίτη Καψάλη / Νίκος Κουραχάνης / Γιάννης Λεγάτος / Ομάδα Εμφατικές Αντιφάσεις / Κωσταντίνος Κάτσενος / Γ. Α. / Ερβίν Σέχου / Μανόλης Δαφέρμος
Τον καιρό που εργάζομαι θεραπευτικά, προσπαθώ να είμαι ενήμερος και να τηρώ ένα πλαίσιο ηθικών αρχών για να είναι η πρακτική μου ένας ασφαλής χώρος για τις διαφορετικότητες.
Από τη θέση ενός λευκού, αρτιμελούς άνδρα, επιδιώκω διαρκώς να παραμένω ενήμερος και να μη θεωρώ δεδομένα τα προνόμια και την ελευθερία κίνησης που απολαμβάνω στην κοινωνία.
Έχω επίγνωση ότι πολλαπλές μορφές διακρίσεων, όπως ο ρατσισμός, ο σεξισμός, οι κινητικές, ηλικιακές και σωματικές διακρίσεις, η ταξικότητα, και πληροφορούν την ανθρώπινη εμπειρία και παραμένουν στο πλάι μας στη θεραπευτική αλληλεπίδραση.
Έχω ενημερότητα για τις πολλαπλές δυνατότητες στενών διαπροσωπικών σχέσεων, όπως οι ανοιχτές σχέσεις, η πολυσυντροφικότητα και οι μη-μονογαμικοί προσανατολισμοί· αποδέχομαι και τίθεμαι ως σύμμαχοςθεραπευτικά/πολιτικά για τις μη-δυαδικές επιλογές, τις queer πρακτικές, τη ρευστότητα φύλου, τις trans ταυτότητες· όπως και για τις σεξουαλικές πρακτικές που πειραματίζονται με τα φετίχ, το BDSM, κ.α.
Έχω επίγνωση τόσο της συμμετοχής μου στα συστήματα λόγου/εξουσίας του (λευκού) χρώματος της επιδερμίδας, της φυλής, του κοινωνικού φύλου, της σωματικής ικανότητας, της κοινωνικής τάξης, όσο και της επήρειας τους στην ψυχική ζωή των ανθρώπων· και είμαι σε διαρκή διεργασία για να αναγνωρίζω, να κατανοώ και να αμφισβητώ την κανονικότητα αυτή, για τη ζωή μου και τη ζωή των ανθρώπων που συνεργάζομαι.
Αποτελεί προσωπική δέσμευση να αποτελεί η θεραπευτική πρακτική μου ένας ασφαλή χώρο για κάθε μέλος μιας μη-κυρίαρχης ή περιθωριοποιημένης κοινωνικής, πολιτικής, σεξουαλικής, οικονομικής, εθνοτικής ομάδας· θα προσπαθώ με επιμονή να διατηρώ την ενημερότητα , το σεβασμό και την ταπεινότητα για αυτά στη θεραπευτική συνεργασία μας.
Καθώς η προσωπική και συλλογική ευθύνη για την φροντίδα όλων μας (μικρών και μεγάλων) επιβάλλει περιορισμούς στις μετακινήσεις και να μένουμε στο σπίτι για κάποιο διάστημα, όλες οι συνεδρίες (προγραμματισμένες και νέες) μπορούν να διεξαχθούν και μέσω υπηρεσιών τηλεδιάσκεψης (skype/zoom).
Το γραφείο θα λειτουργεί κανονικά όσο διαρκεί αυτή η περίοδος, τηρώντας τους κανόνες πρόληψης και υγιεινής, ωστόσο αν έχετε δυσκολία πρόσβασης, αν είστε σε καραντίνα, ή θέλετε να αποφύγετε τα ΜΜΜ προληπτικά, σας καλώ να επικοινωνήσουμε για να διερευνήσουμε εναλλακτικούς τρόπους συμβουλευτικής μέσω απόστασης!
Δημοσιεύτηκε λοιπόν, στα ελληνικά και αγγλικά στο νέο τεύχος 36 του ηλεκτρονικού περιοδικού συστημικής θεραπείας Μετάλογος, η συνέντευξη που κάναμε γραπτά με τον καθηγητή νεοελληνικής λογοτεχνίας στο κολέγιο St.Cross της Οξφόρδης Δημήτρη Παπανικολάου. Η συνέντευξη ξεκίνησε από το βιβλίο του για την οικογένεια, αλλά αφορά και τις προβληματικές της παρρησίας, της γενεαλογίας και της αρχειακότητας, ή αλλιώς της αναταραχής αρχείου.
Η μεταξύ μας συνομιλία κράτησε περίπου 6 μήνες, παράγωγο της οποίας ήταν η συνέντευξη, μέσα στους οποίους έμαθα πολλά για τις κουήρ, γενεαλογικές και επανορθωτικές αναγνώσεις που κάνει στα πολιτισμικά κείμενα.
Στο ίδιο τεύχος περιλαμβάνεται και η βιβλιοκριτική που συνέθεσα για το βιβλίου του “Κάτι τρέχει με την οικογένεια: Έθνος, πόθος και συγγένεια στην εποχή της κρίσης”, όπου συζητώ γιατί τέτοιες ιδέες είναι χρήσιμες για την οικογενειακή – συστημική θεραπεία. Μπορείτε να δείτε την τελική εκδοχή της εδώ.
Καθώς το ερώτημα της αρχειοθέτησης είναι μια έγνοιά μου και το περιοδικό Μετάλογος επιμένει να περιορίζει την πρόσβαση πίσω από συνδρομές και paywall, μπορείτε να δείτε την πρωτόλεια μορφή των ερωταπαντήσεών μας, μαζί με κάποιες ερωτήσεις που παραλήφθηκαν, εδώ.
Εδώ μπορείτε να δείτε την τελική μορφή, όπως δημοσιεύτηκε στο περιοδικό. Και εδώ στα αγγλικά.
Έτσι, μπορείτε να δείτε και τις αλλαγές κατά την επεξεργασία.
4ετής εκπαίδευση, ακολουθεί τα κριτήρια πιστοποίησης της EFTA
Οι άνθρωποι που απαρτίζουμε το δίκτυο είμαστε μια συνεργασία επαγγελματιών ψυχοθεραπευτών που γνωριστήκαμε και σχηματίσαμε φιλικούς και επαγγελματικούς δεσμούς στα πλαίσια των δραστηριοτήτων της Συστημικής Εταιρείας Βορείου Ελλάδος (ΣΕΒΕ). Συμπορευόμαστε επαγγελματικά, μοιραζόμαστε κοινές εκπαιδεύσεις στη συστημική θεραπεία, αρχές και αξίες στην πρακτική μας, καθώς και πολύπλοκες διαφορές που μας εμπλουτίζουν. Αποφασίσαμε να συνδυάσουμε τις δραστηριότητες και τις θεραπευτικές πρακτικές μας δημιουργώντας το δίκτυο αυτό, για να κάνουμε κάποια βήματα παραπέρα. Ένα τέτοιο βήμα είναι να προτείνουμε και να υλοποιήσουμε ένα πρόγραμμα (μετ)εκπαίδευσης για νεότερους συναδέλφους, το οποίο να επιστρέφει στην ‘οικογένεια’ αλλά να το κάνει με όρους, αξίες και πρακτικές που θεωρούμε κατάλληλες για τον 21ο αιώνα.
Το Μάρτη του 2020, ξεκινά λοιπόν νέος κύκλος:
Ολοκληρωμένη Τετραετής Εκπαίδευση στην Οικογενειακή-Συστημική Ψυχοθεραπεία Ενήλικων Παιδιών Εφήβων
Το πρόγραμμα απευθύνεται σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας (ψυχιάτρους, ψυχολόγους, ψυχοθεραπευτές/τριες, κοινωνικούς λειτουργούς, νοσηλευτές/τριες, ειδικούς παιδαγωγούς) και σε αποφοίτους των αντίστοιχων κλάδων που ενδιαφέρονται επαγγελματικά να συνεργαστούν με οικογένειες, παιδιά και εφήβους.Αυτές οι ικανότητες και γνώσεις μπορούν να εφαρμοστούν σε πολλούς τομείς εργασίας: σε κλινικά πλαίσια όπως παιδιατρικά και παιδοψυχιατρικά, σε ιδιωτικά γραφεία για ψυχοθεραπεία παιδιών και οικογενειών, σε ιατροπαιδαγωγικούς σταθμούς, σε μονάδες εφήβων καθώς και σε σχολικά πλαίσια.Η πολυπρισματικότητα της συστημικής σκέψης που υιοθετούμε, αποδεικνύεται ως η πλέον χρήσιμη επαγγελματική και επιστημονική προσέγγιση ώστε να αντιμετωπίσουμε με αίσθημα επάρκειας αλλά και αποτελεσματικά, τα επίκαιρα αιτήματα και τις νέες προκλήσεις που προκύπτουν στα πλαίσια της εργασίας μας.Η εκπαιδευτική διαδικασία που ακολουθούμε εμπνέεται από τις αρχές της συνεργασίας, της ισοτιμίας, του σεβασμού, του διαλόγου, της περιέργειας και της συμμετοχικής μάθησης. Στόχο έχει, δε, να συμβάλει στο ξετύλιγμα συζητήσεων και σχέσεων με τους εκπαιδευόμενους, που να επιτρέπουν τη πρόσβαση στη δημιουργικότητα και την ανάπτυξη δυνατοτήτων, έτσι ώστε, μετά την ολοκλήρωση της εκπαίδευσης, να νιώθουν έτοιμες/οι να αναλάβουν υπεύθυνα συνεργασία με τους πελάτες ή αναφερόμενους ασθενείς.Το πρόγραμμα έχει σχεδιαστεί ώστε να πληρεί τα κριτήρια και τις οδηγίες εκπαίδευσης ψυχοθεραπευτών του Επιμελητηρίου Ινστιτούτων Εκπαίδευσης της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Οικογενειακής Θεραπείας (EFTA-TIC) ώστε ολοκληρώνοντας την εκπαίδευση του τετραετούς οι εκπαιδευόμενες /οι να γίνονται μέλη και πιστοποιημένοι οικογενειακοί θεραπευτές της EFTA.
Συντονιστές του δικτύου και πρόσωπα αναφοράς του προγράμματος στην Αθήνα είναι: ο Γιώργος Κεσίσογλου, (τηλ.6981714143)
1. Η συστημική οπτική – προσέγγιση του προγράμματος
Η συστημική σκέψη ασχολείται με την πληθώρα των αλληλεπιδράσεων σε πολύπλοκα συστήματα. Βασίζεται αφενός σε ιδέες της συστημικής θεωρίας, η οποία θέτει στο επίκεντρο των παρατηρήσεών της τη δημιουργία, τις λειτουργίες και τις διαδικασίες διάδρασης των συστημάτων και αφετέρου σε κονστρουκτιβιστικές επιστημολογικές υποθέσεις.Η συστημική θεραπεία είναι μία ιδιαίτερη ψυχοθεραπευτική διαδικασία με πληθώρα μεθόδων και τομέων εφαρμογής. Βλέπει τον κάθε άνθρωπο μέσα στη συναρμογή των σχέσεων του περιγύρου του και τα κλινικά συμπτώματα ως έκφραση ορισμένων σχημάτων σχέσεων. Οι θεραπευτικές παρεμβάσεις στοχεύουν να καταστήσουν σαφή τα σχήματα αυτά, να ενεργοποιήσουν τα αποθέματα και να διευρύνουν τις δυνατότητες δράσης των συμμετεχόντων. Οι συστημικές εφαρμογές συμπεριλαμβάνουν εκτός από το κλινικό πεδίο και άλλους χώρους, όπως τη συμβουλευτική, την εποπτεία καθώς και την εξέλιξη των οργανισμών.Το εκπαιδευτικό μοντέλο που αρθρώνουμε, αξιοποιεί διαλεκτικά τη συνεργασία και τη διαλογικότητα, την κριτική αποδόμηση και προσοχή στην πλαισίωση των φαινομένων, την κριτική συνειδητοποίηση και την προοπτική κοινωνικής δικαιοσύνης, όπως και την ερευνητική τεκμηρίωση της πρακτικής, μέσω και της εμπλοκής σε ερευνητικά εγχειρήματα. Ο επιστημολογικός προσανατολισμός του προγράμματος δηλαδή ξεκινά από τη ‘συνέργεια’ τριών εκπαιδευτικών προσεγγίσεων, της μετανεωτερικής, της κριτικής και της εμπειρικά-τεκμηριωμένης. Σκοπός μας είναι να εμπνεύσουμε και να υποστηρίξουμε τις αξίες και το θεραπευτικό ήθος που δίνει έμφαση στον διάλογο, την αλληλεπίδραση των συστημάτων, τον πλουραλισμό προσεγγίσεων και τεχνικών, την έμφαση στο πλαίσιο και τις διαφορές, την πολυπολιτισμική ανοχή.
2. Η Δομή του τετραετούς προγράμματος εκπαίδευσης στην Οικογενειακή ψυχοθεραπεία και στη Συστημική Ψυχοθεραπεία Παιδιών και Εφήβων
Κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους η ομάδα των συμμετεχόντων του προγράμματος επεξεργάζεται τους βασικούς προσανατολισμούς στο πεδίο της συστημικής/οικογενειακής κλινικής πρακτικής, θεωρίας και επιστημολογίας, μέσα από το πρίσμα της οικογένειας.
Χρησιμοποιώντας θεωρητικές εισηγήσεις, βιωματικά παραδείγματα και ομαδική σύνδεση της θεωρίας με την πρακτική θα διατρέξουμε την ιστορία και επιστημολογία της συστημικής σκέψης για να καταλήξουμε στις σύγχρονες, μετανεωτερικές και κριτικές προσεγγίσεις.
Παράλληλα, θα αναζητήσουμε τους εξελικτικούς κύκλους μορφών της οικογένειας και τις πολιτισμικές κατασκευές για την οικογένεια και την παιδική ηλικία, όπως αυτές επηρεάζουν το πεδίο της πρακτικής μας.
Τέλος, μέσα από την κατασκευή γενεογραμμάτων και από αυτογνωσιακές ομαδικές εμπειρίες θα επεξεργαστούμε θέματα πλαισιωμένης θεραπευτικής επικοινωνίας, τις βασικές θεραπευτικές στάσεις και θεμελιώδεις αρχές της συστημικής πρακτικής, προνομίων, ενσώματης πρακτικής, αναστοχαστικότητας, καθώς και ζητήματα ισχύος/εξουσίας που επιδρούν στη θεραπεία.
Το δεύτερο έτος εστιάζει στη βιωματική επεξεργασία των θεραπευτικών εργαλείων για την εργασία με παιδιά, εφήβους και οικογένειες, μέσα από τη ‘διάπλαση’ μιας προσωπικής συστημικής πρακτικής.
Ξεκινώντας από τους τρόπους περιγραφής/κατανόησης των περιπτώσεων και των σχέσεων (συστημική διαγνωστική – διατύπωση περίπτωσης), μέσα από προσωπικά και θεωρητικά παραδείγματα αναστοχασμού για τις αξίες και την εξουσία του/της θεραπευτή/τριας (προσανατολισμός στον/στην πελάτη/τισσα, διαλογικότητα, ενσώματη πράξη, ευαισθησία στους σεξουαλικούς προσανατολισμούς και τους ρόλους των κοινωνικών φύλων) θα εξετάσουμε αναλυτικά μορφές παρέμβασης (ενδεικτικά: υποθέσεις, μεταφορές, ερωτηματοθεσία, αναπλαισίωση – τελικά σχόλια, θετική σύνδεση, ιστορίες, οικογενειακά γενεογράμματα, τελετουργίες, συστημικό γλυπτό, χιούμορ).
Αντίστοιχα, θα εστιάσουμε στην ανάπτυξη μαεστρίας για την εξέλιξη προσωπικών και ενσώματων στιλ συστημικού διαλόγου (ενδεικτικά: κυκλικό ερωτηματολόγιο, ερωτήσεις λύσεων/αποθεμάτων, ερωτήσεις για το μέλλον), μορφών συνεργατικής επεξεργασίας των γενεογραμμάτων, αλλά και ομαδικών θεραπευτικών πρακτικών (πχ αναστοχαστική ομάδα, ανοιχτός διάλογος, ομάδες αλληλο-εποπτείας, ομαδική αυτογνωσία). Το τρίτο και το τέταρτο έτος έχουν σχεδιαστεί προκειμένου να γίνεται:Εφαρμογή της θεωρίας και των δεξιοτήτων στην άσκηση της επαγγελματικής πρακτικής. Σε βάθος επεξεργασία και θεραπευτικός σχεδιασμός σε σχέση με επιμέρους κλινικές εικόνες και συγκεκριμένες τυπολογίες συμπτωμάτων, που αναφέρονται σε οικογένειες, παιδιά και εφήβους. Ενδεικτικές Κλινικές εικόνες: Ιδεοψυχαναγκασμοί και Ψυχαναγκασμοί. Σωματικές Ασθένειες. Ψυχοσωματικά. Διαταραχές στην Πρόσληψη Τροφής. Αγχώδεις διαταραχές. Φοβίες. Κρίσεις Πανικού. Κατάθλιψη. Εξαρτήσεις. Ψυχώσεις. Μεταιχμιακή Προβληματική. Τραύμα – Μετατραυματικό στρες. Παιδική Κακοποίηση. Ενδοοικογενειακή βία. Ενδεικτικές Συστημικές Εφαρμογές: Συμβουλευτική γονέων. Συμβουλευτική ζεύγους. Συστημική συμβουλευτική και σχολείο. Σχολική επιτυχία –αποτυχία και γονείς. Ψυχική ανθεκτικότητα. Μοντέλο της οικογενειακής θεραπείας στην ιατρική – χρόνιες ασθένειες. Υποστήριξη οικογενειών και παιδιών που βιώνουν απώλεια, πένθος, σοβαρή ασθένεια. Παράλληλα, μέσα από ένα πρίσμα πλουραλισμού, ενσώματου διαλόγου και πολυπολιτισμικότητας θα γίνει επεξεργασία πολλών θεραπευτικών εργαλείων και τεχνικών (πχ διαγνωστικά εργαλεία, η τεχνική της μη-βίαιης αντίστασης, συστημική παιγνιοθεραπεία, Phototherapy).
Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τη διάρθρωση και το περιεχόμενο του προγράμματος, την εκδήλωση ενδιαφέροντος, μπορείτε να επικοινωνήσετε:
απευθείας με τους συντονιστές για την Αθήνα
στη φόρμα επικοινωνίας/μηνυμάτων της σελίδας
ή να στείλετε email: family.systems.net.gr@gmail.com.
