Σε λίγες ώρες μπαίνει η νέα χρονιά, ας ευχηθούμε να είναι διαφορετική, λίγο καλύτερη από το δυστοπικό 2020. Με υγεία, συλλογική ανοσία και αναβαθμισμένο ΕΣΥ.
Ας προσπαθήσουμε να τοποθετηθούμε λίγο πιο πέρα, ως ανθρώπινα συστήματα, μετασχηματίζοντας την ιστορία μας…
Ευχές για καλή χρονιά, με μια (επεξεργασμένη) φωτογραφία από τον Λιμνιώνα του Γραμματικού, μια μικρή παραλία στα ανατολικά της Αττικής, στο Δήμο Ν.Μάκρης/Μαραθώνα, με εμφανή τα ίχνη της μεταλλευτικής ιστορίας της.
Τα βιβλία ήταν πάντα ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής μου, της επαγγελματικής εξέλιξης και ψυχαγωγίας. Οι φωτογραφίες δεν ήταν. Όμως το #instagram, παρά τις αδυναμίες της δημοφιλίας του, είναι αρκετά σημαντικό δέλεαρ, για την οπτικοποίηση της ζωής μας και την αισθητικοποίηση της καθημερινότητας. Είχα ένα λογαριασμό instagram για καιρό, που πολύ αραιά δημοσίευα κάποιες φωτογραφίες, με κάποιες δραστηριότητες. Αποφάσισα πλέον όμως να επιχειρήσω να καταγράφω οπτικά στο instagram τα βιβλία που με απασχολούν, με εμπνέουν, μου δίνουν υλικό για δουλειά, με εκπαιδεύουν, με ψυχαγωγούν. Θα περιέχει βιβλία σε υλική μορφή, αλλά και τα εξώφυλλα του ψηφιακού αναγνώστη μου, που έχει εμπλουτίσει το υλικό στο οποίο έχω/ουμε πρόσβαση.
Οπότε πήρε μορφή το παρακάτω.
Αν σας ενδιαφέρει αυτό το περιεχόμενο, μπορείτε να ακολουθήσετε. Θα έχει ίσως και κάποια σχόλια, σαν μικρές κριτικές…
Το Σάββατο 5 Δεκέμβρη 2020 (18:00-21:00) θα συμμετέχω με μερικές σύντομες σκέψεις πάνω στο θέμα των αρρενωποτήτων και της σεξουαλικότητας στις σημερινές οικογένειες στην ανοιχτή (και δωρεάν) διαδικτυακή συνάντηση που συνδιοργανώνουμε άτομα και φορείς με το κέντρο Συνηχήσεις και συντονιστή τον Ηλία Γκότση.
Πέρα από τη δική μου συμβολή, περιλαμβάνονται οι εισηγήσεις:
Ο σύνδεσμος ZOOM για την εκδήλωση θα ανακοινωθεί στη σελίδα του event στο Facebook: οικογένεια και σεξουαλικότητα (facebook.com)
UPD. Η εκδήλωση έγινε, είχε μαζική συμμετοχή, και μπορείτε να τη δείτε στο ακόλουθο βίντεο. Θα δημοσιεύσουμε ένα συμμετοχικό κείμενο με τα σχόλιά μας στις ερωτήσεις του κοινού.
Η θεματική του δεύτερου τεύχους του mi$fit αφορά στο θέμα της κρίσης, της κριτικής και της «θεραπείας». Οι διάφορες κρίσεις σε οικονομικό, κοινωνικό, πολιτισμικό, πολιτικό, αλλά και προσωπικό επίπεδο αποσταθεροποιούν με διαρκή ένταση το κυρίαρχο modus operandi των «ψυχο-θεραπειών». Την ίδια στιγμή, οι κριτικές ψυχολογίες ιχνηλατούν έναν διαφορετικό δρόμο από εκείνον των κυρίαρχων αφηγήσεων της ψυχολογίας, η οποία εμμένει στην ανάδειξη της «ψυχοπαθολογίας» του ατομικού. Σε αυτό το τεύχος στόχος μας είναι να ξεφύγουμε από το περιορισμένο πλαίσιο του δοκιμιακού – ακαδημαϊκού λόγου και να φιλοξενήσουμε υβριδικά κείμενα, συμμείξεις αφηγήσεων, ιστοριών και (αντι)θέσεων, που χαρτογραφούν ένα «λοξό» πεδίο, απέναντι στους κυρίαρχους ψυχο-λόγους και πρακτικές.
Ενδεικτικοί θεματικοί άξονες:
Οδηγίες προς συγγραφείς:
Καταληκτική ημερομηνία για κατάθεση περιλήψεων (abstract – 100 λέξεις): 31/09/2020
Καταληκτική ημερομηνία για κατάθεση άρθρων: 31/12/2020
Για περισσότερες πληροφορίες και αποστολή άρθρων, βιβλιοπαρουσιάσεων, ιδεών και προτάσεων:
Κωστούλα Μάκη: kostoulam22@gmail.com
Γιώργος Κεσίσογλου: giorgos.kesisoglou@gmail.com
Απευθύνεται σε εκπαιδευμένους επαγγελματίες συστημικής ή άλλης ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης, οι οποίοι επιθυμούν να εισάγουν στη θεραπευτική τους αντίληψη την πολυπρισματική σκέψη της συστημικής θεραπείας και σε εκπαιδευόμενους θεραπευτές στην συστημική θεραπεία.
Η σύγχρονη συστημική θεώρηση ως φιλοσοφική στάση παρά ως εγχειρίδιο τεχνικών οδηγιών δίνει την δυνατότητα στη θεραπεύτρια να αναστοχαστεί παρατηρώντας την εαυτή της ως μέρος του θεραπευτικού συστήματος, αξιοποιώντας όλα τα τεχνικά μέσα που ήδη διαθέτει και ξεδιπλώνοντας τις πολλαπλές αναγνώσεις αναζητώντας την χρησιμότερη αφήγηση για την ίδια και τους ανθρώπους με τους οποίους δουλεύει. Η συστημική εποπτεία, αντίστοιχα, έχει παρομοιαστεί ως μια περιδιάβαση μέσα σε ένα δωμάτιο με πολλαπλούς καθρέφτες. Στόχος της συγκεκριμένης ομάδας είναι να ισορροπήσουμε την εποπτική διεργασία ανάμεσα στους καθρέφτες που μας τραβούν την προσοχή: το βλέμμα στις κλινικές περιπτώσεις που φέρουν οι συμμετέχοντες, τη ματιά στις διαφορετικές αντιλήψεις που κατασκευάζονται στα μάκρο-, μέσο- ή μίκρο- συστήματα όπου εργάζονται (οργανισμοί, δομές, φορείς, σχολεία, γραφεία κα), αλλά και την εστίαση στην επαγγελματική εξέλιξη των εποπτευόμενων, την ανάπτυξη των δεξιοτήτων, γνώσεων, ικανοτήτων και κλινικών διαισθήσεων, μέσα και από την πρόσβαση σε ευρεία σχετική βιβλιογραφία.
Συντονιστές:
Η Ιωάννα Ρεβίθη είναι ψυχολόγος (Ε.Κ.Π.Α.) με μεταπτυχιακές σπουδές στην Κοινωνική και Κλινική Ψυχολογία (Α.Π.Θ.) ως υπότροφος του Ι.Κ.Υ. Έχει εκπαιδευτεί στη Συστημική Συμβουλευτική και Θεραπεία καθώς και στην Τραυματοθεραπεία ΕΜDR σε ενήλικες και παιδιά. Έχει εργασθεί μακροχρόνια με παιδιά και οικογένειες σε διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια αλλά και ως καθηγήτρια ψυχολογίας και συντονίστρια ομάδων. Ασκεί ιδιωτικό επάγγελμα ως συστημική θεραπεύτρια με παιδιά, εφήβους, ενήλικες, ζευγάρια και οικογένειες. Είναι μέλος της Συστημικής Εταιρείας Βορείου Ελλάδος και πιστοποιημένη εκπαιδεύτρια ενηλίκων (Ε.Ο.Π.Π.Ε.Π.).
Ο Γιώργος Κεσίσογλου (Ph.D) εργάζεται ιδιωτικά ως ψυχολόγος και οικογενειακός θεραπευτής. Εκπόνησε μεταδιδακτορική έρευνα στις διεργασίες εποπτείας ως επιστημονικός συνεργάτης του Εργαστηρίου Ποιοτικής Έρευνας του Φ.Π.Ψ. Ε.Κ.Π.Α. Έχει διδάξει μαθήματα Κοινωνικής Ψυχολογίας, Ποιοτικής Έρευνας και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας σε δημόσια και ιδιωτικά πανεπιστήμια. Είναι απόφοιτος και διδάκτορας του τμήματος Ψυχολογίας του Α.Π.Θ., μέλος της Συστημικής Εταιρείας Β. Ελλάδας (ΣΕΒΕ), ενδιαφέρεται για κριτικές, πολυπολιτισμικές και κοινωνικοκονστρουξιονιστικές προσεγγίσεις.
Χρόνος Διεξαγωγής: Την τελευταία Δευτέρα κάθε μήνα 18.30-21.00
Έναρξη: 26/10/2020
Κόστος συνάντησης: 30 ευρώ η συνάντηση
Τόπος Διεξαγωγής: Λυκείου 38, 15342, Αγ. Παρασκευή, Μετρό Νομισματοκοπείο, Αθήνα
Πληροφορίες/Συμμετοχές: 6942237979 – 6981714143
Και αυτό το καλοκαίρι, το γραφείο θα κλείσει για δυο περιόδους, για το δεκαήμερο 10-19/7/2020 και το δεκαπενθήμερο 15/8-31/8.
Γαι επικοινωνία, νέα αιτήματα και (ανα)προγραμματισμό συνεδριών μπορείτε να καλέσετε στα τηλέφωνα επικοινωνίας και στην ιστοσελίδα.
Καλό καλοκαίρι!
Αν σας ενδιαφέρει η ιστορική περιπέτεια της συστημικής/οικογενειακής θεωρίας, αν θεωρείτε ότι αξίζει τον κόπο να αναζητήσετε απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα, μπορεί να σας ενδιαφέρει και το νέο σεμινάριο 10 online συναντήσεων που προτείνουμε με το δίκτυο οικογενειακών συστημικών θεραπευτών.
Για περισσότερες πληροφορίες ως προς το περιεχόμενο, τη διάρθρωση, τις απαιτήσεις και το κόστος, μπορείτε να δείτε τη σχετική σελίδα.
Το διδακτορικό μου, που ολοκληρώθηκε το μακρινό 2014, ξεκίνησε από το κεντρικό ερώτημα: ποιες είναι οι εργασιακές εμπειρίες της β’ γενιάς μεταναστ(ρι)ών στην Ελλάδα, δηλαδή των παιδιών των μεταναστών που μεγάλωσαν στην Ελλάδα. Μέσα στη διαπραγμάτευση της καθολικής επισφάλειας για τους νέους εργαζομένους, αυτό το κομμάτι, η εστίαση στη β’ γενιά, έμεινε λίγο απ’έξω. Φυσικά, οι συνθήκες λίγο έχουν βελτιωθεί, και μάλλον η 10ετής κρίση έφερε μεγάλη κοινωνική και γεωγραφική κινητικότητα. Οι ανθρώπινες επιθυμίες και η προσπάθεια δύσκολα μπορούν να αποτυπωθούν στην ακαδημαϊκή έρευνα, και μάλλον όταν αυτό γίνεται, παρουσιάζονται στατικές, σαν φωτογραφίες, ενώ είναι μάλλον ευέλικτες, πτητικές, νομαδικές. Αυτή είναι και η ανθεκτικότητά τους
Σκέφτηκα λοιπόν, να αναρτήσω εδώ δυο (σχετικά πρόχειρα) κείμενα που είχα γράψει για τα θέματα της β’ γενιάς, μήπως και αποκτήσει περισσότερη ορατότητα πάλι το θέμα. Συν ένα ένα κείμενο, που δημοσιεύτηκε στην Ουτοπία.
Το 1ο κείμενο, πιο πρόσφατο, κάνει μια γενική επισκόπηση για την έρευνα για τη β’ γενιά, και τη συνδέει με τις υπηρεσίες συμβουλευτικής και την πολυπολιτισμική προοπτική:
Το 2ο κείμενο, είναι μια εκτεταμένη και αρκετά πρωτόλεια ανασκόπηση της αγγλόφωνης βιβλιογραφίας (ως το 2012) για τη β’ γενιά. Εδώ.
Και το 3ο κείμενο, είναι ένα άρθρο που έγραψα για το ζήτημα της μετανάστευσης στην Ελλάδα, που δημοσιεύτηκε μόνο έντυπα στο περιοδικό Ουτοπία το 2014.
Παραθέτω μια βιβλιοπαρουσίαση που συνέγραψα για το σημαντικό αυτό βιβλίο. Δημοσιεύτηκε στις Αναγνώσεις της Κυριακάτικης Αυγής (14/6/2020).
JOANNA MONCRIEFF, O Μύθος της Χημικής Ίασης. Μια κριτική της ψυχιατρικής φαρμακοθεραπείας. εκδόσεις Oposito/Δίκτυο Ακούγοντας Φωνές, σελ. 475.
Μετάφραση: Ηλίας Γιαννόπουλος
Επιμέλεια: Λυκούργος Καρατζαφέρης.
Στις 3 Φλεβάρη 2020, ο ειδικευόμενος ψυχίατρος στη Σκωτία Dr. Evgeny Legedin έκανε ένα tweet όπου ισχυρίστηκε ότι έλαβε την απάντηση «μας έχουν συστήσει να μην αγοράζουμε βιβλία της Moncrieff», όταν τον Δεκέμβρη 2018, ζήτησε ένα αντίτυπο του εν λόγω βιβλίου από τη βιβλιοθήκη του Royal College of Psychiatrists. Το tweet του ξεσήκωσε μια μικρή αναστάτωση και προκάλεσε πολλά retweet και ακόμη περισσότερα «Μου αρέσει». Η αναζήτηση για τη διασταύρωση αυτού του ισχυρισμού έδειξε ότι ο ηλεκτρονικός κατάλογος της βιβλιοθήκης περιλαμβάνει μόνο ένα τεκμήριο, με εγγραφή στις 10 Φλεβάρη 2020, μια βδομάδα σχεδόν μετά την ανάρτηση1. Οι απόψεις λοιπόν της ψυχιάτρου Joanna Moncrieff, Καθηγήτριας Κριτικής και Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο University College London, μάλλον δεν χαίρουν ιδιαίτερης αποδοχής από τον επίσημο κλάδο της ψυχιατρικής. Η ίδια αποτελεί ιδρυτικό μέλος του Δικτύου Κριτικής Ψυχιατρικής καθώς και συνοδοιπόρος πολλών δικτυώσεων (όπως το Παγκόσμιο Δίκτυο των Ανθρώπων που Ακούνε Φωνές ή/και η Βρετανική Ψυχολογική Εταιρεία) και πρωτοβουλιών που ασκούν κριτική στην κυρίαρχη ψυχιατρική αντιπροτείνοντας κριτικά ρεαλιστικές εναλλακτικές για την ανάρρωση από τον ψυχικό πόνο. Το συνολικό έργο της, όπως και το αναφερόμενο βιβλίο της, συναρθρώνει την αμφισβήτηση της βιολογικά προσανατολισμένης ψυχιατρικής, όχι μόνο με πολιτικό πρόσημο, αλλά και με επιστημονικά τεκμηριωμένες προτάσεις.
Το βιβλίο αυτό εμφανίζεται επίκαιρα στο ελληνικό βιβλιοτοπίο, παρέχοντας θεωρητικά και (αντι)ψυχοφαρμακολογικά εργαλεία στη δημόσια παρέμβαση και το λόγο οργανώσεων όπως το ελληνικό Δίκτυο «Ακούγοντας Φωνές», η Πρωτοβουλία για ένα Πολύμορφο Κίνημα στην Ψυχική Υγεία, το Παρατηρητήριο για τα Δικαιώματα στον χώρο της Ψυχικής Υγείας (από τις ομάδες των οποίων εξάλλου προέρχονται οι συντελεστές της ελληνικής απόδοσης). Πιο συγκεκριμένα, τα δυο κύρια ωφελήματα που προσφέρει το βιβλίο για την αμφισβήτηση της κυρίαρχης ψυ-επιστήμης, είναι ένας επικαιροποιημένος αντι-κατάλογος των ψυχιατρικών φαρμάκων, ως δραστικές ουσίες συνδεδεμένες με συγκεκριμένες διαγνώσεις, παράλληλα με τη συστηματική και τεκμηριωμένη από επιστημονικές μελέτες «αποδόμηση» του συλλογικού μύθου της χημικής ίασης, δηλαδή «του μύθου ότι τα ψυχιατρικά φάρμακα δρουν επιδιορθώνοντας τη βιολογική βάση των ψυχιατρικών συμπτωμάτων ή ασθενειών» (σελ. 387).
Ως ένα αντι-εγχειρίδιο ψυχοφαρμακολογίας, το βιβλίο διατρέχεται από μια αντιστροφή της οπτικής, από ένα νοσοκεντρικό μοντέλο σε ένα φαρμακοκεντρικό μοντέλο, που επιδιώκει την αντιμετώπιση του ψυχικού πόνου και την προαγωγή της ανάρρωσης με σεβασμό στα δικαιώματα των «ασθενών». Αυτό είναι το πρόταγμα του βιβλίου, το οποίο αναπτύσσεται στα πρώτα δυο κεφάλαια. Το νοσοκεντρικό μοντέλο, η τρέχουσα κυρίαρχη άποψη για τη δράση των ψυχιατρικών φαρμάκων, αφορά την ιδέα ότι, «δρώντας πάνω στους μηχανισμούς της ασθένειας, τα φάρμακα κινούν τον ανθρώπινο οργανισμό από μια ανώμαλη κατάσταση της φυσιολογίας του προς μια πιο ομαλή» (σελ. 44). Απεναντίας, το φαρμακοκεντρικό μοντέλο ισχυρίζεται ότι τα ψυχιατρικά φάρμακα είναι ψυχοδραστικά, δηλαδή «καθαυτά δημιουργούν αφύσικες σωματικές καταστάσεις» (σελ. 44), οι οποίες πάντα υπόκεινται σε αποκλίσεις ανάλογα με το άτομο. Η Moncrieff τονίζει ότι τα φάρμακα παρεμβαίνουν στη φυσιολογική βιολογική λειτουργία, οπότε το σώμα, φυσιολογικά, θα προσπαθεί να αντισταθμίσει τις επιδράσεις τους, ενδεχόμενα και με επιβλαβείς συνέπειες. Μετά την παρουσίαση αυτής της αναγκαίας μετακίνησης, στα επόμενα δυο κεφάλαια η συγγραφέας ανιχνεύει πως εγκαθιδρύθηκε ο μύθος της χημικής ίασης στην ιστορία της ψυχιατρικής και της φαρμακευτικής: εξιστορεί με πλούσια βιβλιογραφία πως από τις σωματικές θεραπείες η ψυχιατρική πέρασε στη χρήση των νέων φαρμάκων, λόγω της πολιτικο-οικονομικής πίεσης των ομάδων συμφερόντων της φαρμακοβιομηχανίας στις δεκαετίες του 1950 και 1960.
Σε αυτό το σημείο, να σημειώσω ότι τα κεφάλαια 5-12, ως αντι-εγχειρίδιο ψυχοφαρμακολογίας, είναι διαρρυθμισμένα διαλεκτικά, σε ζεύγη θέσης και αντίθεσης: πρώτα η νοσοκεντρική εισαγωγή για τη χρήση των φαρμάκων στις μεγάλες διαγνωστικές κατηγορίες (ψυχώσεις – αντιψυχωσικά/νευροληπτικά, κατάθλιψη – αντικαταθλιπτικά, διπολική διαταραχή – λίθιο/σταθεροποιητές διάθεσης), η οποία έπεται από μια «πραγματική» τεκμηρίωση της αποτελεσματικότητας και δράσης τους, κατά την φαρμακοκεντρική οπτική. Το μέρος αυτό ακολουθείται από ένα επιπλέον κεφάλαιο (ειδικά για την ελληνική έκδοση), το οποίο εξετάζει κριτικά τη βιβλιογραφία για τη χρήση διεγερτικών στη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα των παιδιών και ενηλίκων. Στα τελευταία τρία κεφάλαια, η συγγραφέας συνθέτει το πολιτικό/ψυχιατρικό πρόταγμα του βιβλίου, εκθέτοντας τις πρακτικές της «δημοκρατικής φαρμακοθεραπείας», απέναντι στην επήρεια της ιδεολογίας της χημικής ίασης. Η δημοκρατική φαρμακοθεραπεία ενέχει την «επιμεριζόμενη λήψη αποφάσεων», κατά την οποία οι ψυχίατροι θα δρουν περισσότερο συνεργατικά ως σύμβουλοι φαρμάκων, ενημερώνοντας ισότιμα για τις δυνητικά ωφέλιμες ή/και επιζήμιες επιδράσεις των φαρμάκων, με καθοριστικό κριτήριο απόφασης την ίδια την εμπειρία των ανθρώπων.
Συνολικά, οι συντελεστές της έκδοσης έχουν κάνει μια αψεγάδιαστη δουλειά στη γλωσσική απόδοση, την επιστημονική, αισθητική και φιλολογική επιμέλεια, αλλά και την τυπογραφία, τη βιβλιογραφία και το ευρετήριο. Η ελληνική έκδοση έχει μάλιστα επικαιροποιηθεί επιστημονικά, δέκα χρόνια κατόπιν της πρωτότυπης. Το βιβλίο όχι μόνο μπορεί να αποτελέσει ένα εργαλείο για τους επαγγελματίες της ψυχικής υγείας, αλλά, όπως δηλώνει ο Pete Sanders στο οπισθόφυλλο, θα άξιζε να γίνει βασικό ανάγνωσμα σε όλα τα εκπαιδευτικά προγράμματα συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας. Γιατί όχι και στις ειδικεύσεις ψυχιατρικής;
1Για την ανάρτησή του, δείτε εδώ: shorturl.at/gmpDF· καθώς και για την ακόλουθη διαμάχη, εδώ: shorturl.at/nyGKZ. Για το τεκμήριο στη βιβλιοθήκη του Royal College of Psychiatrists: shorturl.at/ejlm7.
για να συνεχίσει αυτό το έργο: [kofi]
Η βουλγαρικής καταγωγής Γαλλίδα ψυχαναλύτρια και φιλόσοφος Julia Kristeva, προσδιορίζεται ως Ευρωπαία, ακόμη και αν βλέπει την Ευρώπη να αποτυγχάνει σε όλα και πάνω απ’ όλα στον τομέα της υγείας. Το να γίνεται κάτι viral -εξηγεί- από μεταφορά, πήρε σάρκα στις ζωές μας. Και όμως υπάρχουν τρία μαθήματα να δρέψουμε: ότι η τεχνολογία μόνο άμβλυνε μια ριζική υπαρξιακή μοναξιά· ότι πρέπει να επανακτήσουμε την αίσθηση του ορίου και ότι έχουμε απωθήσει τη θνητότητά μας. Αλλά και ότι μπορούμε να ξαναρχίσουμε, η ευαλωτότητα θα μας κάνει όλους πιο δυνατούς και ανθεκτικούς.
“Εμείς μείναμε στο Παρίσι, αλλά πολλοί από τη γειτονιά μας έφυγαν για να περάσουν τις ημέρες του εγκλεισμού αλλού. Επομένως, το απόγευμα στις 8, όταν από τα μπαλκόνια ακουγόταν το χειροκρότημα για τους γιατρούς και τις νοσοκόμες, εγώ και ο σύζυγός μου (ο φιλόσοφος Philippe Sollers) χρησιμοποιούσαμε ακόμα και κατσαρόλες για να κάνουμε περισσότερο θόρυβο”, αφηγείται από το τηλέφωνο η Julia Kristeva, η μεγάλη Ευρωπαία διανοούμενη (βουλγαρικής καταγωγής, πολιτογραφημένη Γαλλίδα, όπως αυτοπροσδιορίζεται), η οποία πρόσφατα δημοσίευσε ένα δοκίμιο πάνω στον Ντοστογιέφσκυ και στο “La Lettura” αποπειράται να στοχαστεί για το άτομο και την κοινωνία στον καιρό της επιδημίας.
Μαζί με τα ξεσπάσματα αλληλεγγύης και τις στιγμές της ομοψυχίας στα μπαλκόνια, ο εγκλεισμός αρχίζει να προκαλεί και ζήλεια και θυμό. Υπάρχει έχθρα γι’ αυτούς που κατάφεραν να φτάσουν στα εξοχικά τους ή γι’ αυτόν που υποψιάζονται ότι κάνει παραπάνω jogging. Ο κορωνοϊός κινδυνεύει να υπονομεύσει τις κοινωνικές σχέσεις;
Είναι παράξενο το πώς η λέξη “viral” είχε ήδη χρησιμοποιηθεί τόσο πολύ, εδώ και καιρό. Οι viral αντιδράσεις ανήκαν ήδη στην υπερ-συνδεδεμένη πολιτική και οικονομική επικαιρότητά μας. Ό,τι εξελίσσεται με μετάδοση και πτώση, μετά από μια λαμπερή έναρξη συνδεδεμένη με την ευχαρίστηση, φτάνει σε μια θανατηφόρο έκρηξη. Το να γίνεται κάτι viral είναι μέρος του περιβάλλοντος μας, όπως για παράδειγμα στα social media, τα οποία εκθειάζουν για να κακομεταχειριστούν και να καταστρέψουν στη συνέχεια. Στις συμπεριφορές που ανέφερες υπάρχει κάτι viral. Αλλά το έχουμε δει και νωρίτερα στα κίτρινα γιλέκα για παράδειγμα, ένα κίνημα που επαναστατεί αλλά μετά καταστρέφει, τα μαύρα μπλοκ που λεηλατούσαν τους δρόμους του Παρισιού. Η επιτάχυνση του πολιτισμού μας έφτασε σε ένα στάδιο viral και σήμερα αυτή η μεταφορά, μας συγκλονίζει και μπαίνει στην πραγματικότητα, γιατί είναι μια απειλή εξωτερική, αλλά και εσωτερική. Ίσως δεν έχουμε ακόμη αρκετές ανοσοποιητικές άμυνες και επομένως ο κίνδυνος βρίσκεται και μέσα μας. Κάποιοι έχουν τον ιό ίσως χωρίς να το γνωρίζουν καν, αλλά θα επιβιώσουν, ενώ άλλοι θα πεθάνουν. Αυτό μας επιτρέπει να θέσουμε ερωτήματα για τον κόσμο στον οποίο ζούμε, τις αποτυχίες του και γι’ αυτό που δεν καταφέρνουμε να σκεφτούμε. Ξεκινώντας από την Ευρώπη.
Πώς κρίνετε την παρουσία της Ευρώπης σε αυτή τη φάση;
Είμαι Ευρωπαία, στο βιβλίο μου πάνω στον Ντοστογιέφσκι το οποίο μόλις εξέδωσα, αναζητώ την ευρωπαϊκή και σύγχρονη όψη. Βλέπω την Ευρώπη παντού και θέλω να τη διατηρήσω, ακόμη και αν αντιμετωπίζει πολλές δυσκολίες και βρίσκεται σε μια στιγμή χάους. Αλλά ο ιός έδειξε ότι αυτή η Ευρώπη όχι μόνο είναι μια αγορά, που στερείται πολιτικής και μηχανισμών άμυνας, ανίκανη να επαναξιολογήσει τον σπουδαίο κοινό πολιτισμό μας, αλλά αυτή η Ευρώπη δείχνει μια υγειονομική ανικανότητα απόλυτα φρικτή. Η αναγκαιότητα ιατρικών μέσων έχει σοβαρά υποτιμηθεί στην Ιταλία ή στη Γαλλία και μου φαίνεται μια άρνηση να σκεφτεί κανείς την ευθραυστότητα του ανθρώπινου είδους. Και αυτό μπορεί να μας φέρει πάλι στο επίπεδο των ατομικών συμπεριφορών. Από τη μεταφορά του να γίνεται κάτι viral, περνάμε σε μια πραγματικότητα του viral, σε αυτό που η επιδημία αποκαλύπτει για το άτομο, για τον σημερινό παγκοσμιοποιημένο άνθρωπο.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του παγκοσμιοποιημένου ανθρώπου;
Διακρίνω τρία από αυτά. Mοναξιά, έλλειψη ανοχής στα όρια, απώθηση της θνητότητας.
Πώς αποκαλύπτεται η μοναξιά;
Είμαι εντυπωσιασμένη με τη σημερινή ανικανότητα να είμαστε μόνοι. Όλη αυτή η έξαψη υπερ-σύνδεσης μας κάνει να βιώνουμε μια απομόνωση μπροστά στις οθόνες μας, που δεν καταργεί τη μοναξιά, αλλά την έχει εγκλείσει στα social media, την έχει συμπιέσει σε μηνύματα και δεδομένα. Άτομα ήδη συντετριμμένα από τη μοναξιά, σήμερα αποκαλύπτονται μόνα, επειδή έχουν λέξεις, σήματα, εικόνες, αλλά έχασαν τη σάρκα των λέξεων, την αίσθηση, το μοίρασμα, την τρυφερότητα, το καθήκον απέναντι στον άλλο, το νοιάξιμο για τον άλλο. Δώσαμε τη σάρκα των λέξεων ως τροφή στον ιό και την αρρώστια, αλλά ήμασταν ήδη ορφανοί από αυτή την ανθρώπινη διάσταση, που είναι το πάθος που μοιράζεται με τους άλλους.
Η καραντίνα επομένως αναδεικνύει μια κατάσταση η οποία ήταν ήδη παρούσα;
Ναι. Ξαφνικά, συνειδητοποιήσαμε ότι είμαστε μόνοι και ότι δεν ήμασταν συνδεδεμένοι με την πυρηνική μας συνείδηση. Είμαστε σκλάβοι στις οθόνες, οι οποίες δεν κατήργησαν καθόλου τη μοναξιά, απλώς την αφομοίωσαν. Να, η αγωνία και ο θυμός αυτών των ημερών.
Είστε ψυχαναλύτρια. Συνεχίζετε τις συνεδρίες αυτές τις ημέρες;
Ναι, και τώρα θα ευλογήσω τα γένια μου, όπως λέει η παροιμία, αλλά φοβόμουν ότι οι ασθενείς δεν θα θέλουν να συνεχίσουν και όμως όχι, το αντίθετο. Στις συνεδρίες μας του τηλεφωνικού περιορισμού, όπως τις ονομάζω, ακόμη και χωρίς τη φυσική παρουσία της αναλύτριας, καλούμε ο ένας τον άλλο, αφήνουμε το τηλέφωνο ανοιχτό, ξαπλώνουμε και μένουμε στη συνεδρία, και εκεί έρχονται στιγμές αρχαϊκής κατάρρευσης: αναδύονται εκ νέου ο καρκίνος της μητέρας κάποιου, μια παιδική εγκατάλειψη που έχει κάνει κάποιον να υποφέρει, οι δυσκολίες μιας κόρης. Πράγματα για τα οποία πριν δεν καταφέρναμε να μιλήσουμε, τώρα αντιμετωπίζονται με δέσμευση, σαν ο κίνδυνος να μας έσπρωξε να αποβάλλουμε τον πιο βαθύ μας πόνο. Αυτές τις μέρες μέσω του τηλεφώνου καταφέρνουμε να αγγίξουμε κάτι “πυρηνικό”: κάποιες άμυνες πέφτουν, αποκαλυπτόμαστε με μια καινούρια ειλικρίνεια.
Γιατί συμβαίνει αυτό ακριβώς τώρα;
Γιατί η επιδημία μας αναγκάζει να έρθουμε αντιμέτωποι πέρα από τη μοναξιά και με τα άλλα δύο ζητήματα που ανέφερα προηγουμένως, δηλαδή με τα όρια και τη θνητότητα. Η παρούσα κατάσταση μας κάνει να κατανοήσουμε ότι η ζωή είναι μια διαρκής επιβίωση, γιατί υπάρχουν όρια, υποχρεώσεις, ευαλωτότητα, μια διάσταση που στις θρησκείες ήταν αρκετά παρούσα και που ο σύγχρονος ουμανισμός τείνει να ακυρώνει. Έτσι τείνουμε κι εμείς να διώχνουμε το ερώτημα της θνητότητας, το πιο μεγάλο όριο και μέρος της φύσης και της ζωής.
Η απώθηση της θνητότητας είναι ένα πρόσφατο φαινόμενο;
Από την Αναγέννηση θεωρήσαμε τη θνητότητα ως παράμετρο της θρησκείας. Είναι κάτι που το αναλαμβάνουν οι ιερείς. Το βρίσκουμε στους φιλοσόφους, στον Χέγκελ, στον Χάιντεγκερ, αλλά η θνητότητα απουσιάζει από τον κοινό, δημοφιλή, μιντιακό λόγο. Προτιμά να την ξεχνά. Ασχολούμαστε τους ηλικιωμένους, σύμφωνοι, αλλά δεν ερχόμαστε αντιμέτωποι με το γεγονός ότι ο θάνατος βρίσκεται εντός μας, στην απόπτωση, που είναι η διαρκής διαδικασία θανάτου και αναγέννησης των κυττάρων, ακόμη και αυτή τη στιγμή ενόσω σας μιλώ. Ο νέος ιός μας θέτει μπροστά στο γεγονός ότι η θνητότητα αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της πορείας της ζωής. Η τέχνη και η λογοτεχνία, σκέφτομαι τον Προυστ και τον Μπατάιγ, ασχολήθηκαν με αυτά τα θέματα: η ίδια η πράξη της συγγραφής είναι μια αναμέτρηση με τον θάνατο, αλλά η πιο διαδεδομένη, μιντιακή, θεαματική στάση απέναντι στον άνθρωπο, συνήθως αποφεύγει αυτή τη διάσταση.
Πιστεύετε ότι η επιδημία θα αλλάξει τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα;
Θα μπορούσε να επηρεάσει τις οικογενειακές μας σχέσεις, ανάμεσα σε γονείς και παιδιά, να μας ωθήσει να ξανασκεφτούμε τον καταναλωτισμό, την εμμονή με τα ταξίδια, αυτόν τον πολιτικό πυρετό, που εμπνέει σλόγκαν όπως “Δούλεψε περισσότερο για να κερδίσεις περισσότερο”, την ανταγωνιστικότητα, η οποία εμφανίζεται ως λάμψη. Δεν προτείνω μια λατρεία της μελαγχολίας, αλλά να σκεφτούμε τη ζωή ως σύνολο, αρχής γενομένης με την ευαλωτότητα όλων μας απέναντι στην ευχαρίστηση και τη σεξουαλικότητα.
Τι εννοείτε με το να αποφευχθεί η τάση της μελαγχολίας;
Δεν λέω να μείνουμε εγκλωβισμένοι στην περατότητα και τα όρια, αλλά μόνο να τα κρατήσουμε παρόντα, να αναλογιστούμε τη θνητότητα ως μέρος της ζωής. Σε κάθε θρησκεία υπάρχει το στοιχείο της κάθαρσης, πρέπει να πλυθεί κανείς, δεν πρέπει να ακουμπήσει εκείνο ή τα άλλο, υπάρχουν απαγορεύσεις. Είναι προλήψεις, γίνονται ψυχαναγκαστικές τάσεις, όμως μπορούμε να λάβουμε υπ’ όψιν μας αυτή την παράδοση, να την κριτικάρουμε, αλλά να κρατήσουμε την έννοια της προφύλαξης, της έγνοιας για τους άλλους και τις αδυναμίες τους, την επίγνωση του τέλους της ζωής. Μπορούμε να γίνουμε πιο συνετοί, ίσως πιο στοργικοί και με αυτή την έννοια και πιο δυνατοί, ανθεκτικοί. Η ζωή είναι διαρκής επιβίωση. Είμαστε όλοι επιζήσαντες, ας το θυμηθούμε. Είναι ένα ζήτημα στάσης, προσωπικής ηθικής.
Εν τέλει είστε αισιόδοξη;
Θα έλεγα δραστήρια απαισιόδοξη. Νιώθω ότι έχω δει τρεις πολέμους, ήμουν νεογέννητη κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, μετά ήταν ο Ψυχρός Πόλεμος και η εξορία μου, παρ’ όλη τη φωτεινή έκβασή της, τώρα ο πόλεμος του ιού. Ίσως γι’ αυτό προετοιμάστηκα να μιλήσω για επιβίωση. Είμαστε έτοιμοι για μια καινούρια τέχνη του ζην, που δεν θα έχει τίποτα τραγικό, αλλά θα είναι πλήρης και απαιτητική.
[kofi]
Κρηative|Κριtical project